On April 30th, 2019 the journal Le Soir and the VRT have published our Open Letter :
This open letter was signed in a few days by 193 academics from all Belgian universities; the list of signatures can be found below.
FRENCH AND FLEMISH VERSIONS BELOW
Open letter: Advocacy for our universities to become committed players in the ecological and social transition
For decades, the international scientific community has been raising warnings about the multiple threats that our lifestyles, consumption and modes of production generate for our societies, for the future of our planet, and even for our survival: climate change, decline in biodiversity, ecosystem degradation, water, air and soil pollution, social inequalities, migration crises.... These concerns, based on numerous scientific studies and objective data, are currently being echoed by the younger generation, who feel directly threatened and who are showing their determination and commitment to these issues.
Today, we must ask ourselves about the mission of universities in the face of these objective findings, which were forged, among others, by their researchers from all disciplines. Can our research programs simply continue to identify current threats? As scientists, can we simply communicate them, in a more or less applied way, to audiences or to informed socio-professional audiences? Can our universities, as organizations, continue business as usual? Given the gravity of the situation, we believe it is our duty as a university community to initiate urgent and profound changes in our institutions and in the practice of our professions at many levels.
The university, a place of free thought that defends the development of independent research, must in a much more direct and visible way become a driving force for the necessary changes and a committed and exemplary actor, in order to live in coherence with the observations resulting from the research it produces. This can and should be done as far as possible from political, financial or industrial influences that could undermine the duty of objectivity expected of university research and teaching.
Our carte blanche is therefore an invitation for our universities to do "more and better" in favor of an ecological and social transition of our societies, as called for in the title of a recent carte blanche of the Rectors of our French-speaking universities (Le Soir, March 13th, 2019). We can only welcome the commitment shown by our university authorities to place climate and sustainable development issues at the heart of the research, teaching and service to society missions specific to our universities. In the same carte blanche, the Rectors also called for the duty of exemplarity of our institutions. As such, in several universities in our country, groups of professors and scientists are working to propose transition plans towards sustainability and are calling on the authorities on this subject. At UCLouvain, for example, 12 priority axes based on four concrete themes (sustainable campuses, teaching, research and transition management) are proposed to the two candidate rectors. Although many initiatives are already underway, we believe that our Belgian universities are still far from making sufficient progress in this direction.
We call on our universities to take concrete action by acting in three areas: as an institution, in teaching and in research. As an institution, first of all, the university must serve as a "window or laboratory of possibilities". We ask that, in order to show a possible path(s) towards a viable future for our children, our institutions fully assume their roles in the necessary societal, technological and economic transformations. Universities must help to stop global emissions of carbon dioxide (CO2) and reduce those of other greenhouse gases as soon as possible. To fully meet the 2015 United Nations target of "making efforts" to limit global warming to 1.5°C (and in any case well below 2°C), the IPCC has indicated that CO2 emissions should be reduced by about 50% by 2030 (compared to the current level) and net zero CO2 emissions worldwide by 20501.
An important lever for action would be a socially responsible and morally exemplary investment policy for universities' assets. We welcome, for example, the decision of universities to disinvest in fossil fuel-related companies. Other lines of action include: (1) investments in the renovation and insulation of buildings to achieve a 40% reduction in emissions by 2030 and an 80-95% reduction by 2050; and (2) the systematic inclusion of environmental and social clauses in all public procurements to reduce and then eliminate all associated nuisances: waste, greenhouse gases, damage to biodiversity resulting from unsustainable industrial or agricultural practices....; 3) an eco-mobility policy, in particular for business travel, favoring remote conferences by computer and encouraging, through an adapted system of taxes and subsidies, public transport journeys using low-energy public transport rather than planes and cars. For example, Ghent University maintains a "green" list of 60 European cities that can be reached in less than 6 hours by train or bus, or that can be reached by train or bus in less than two hours longer than air travel: for journeys to these cities, air travel is in principle no longer an option for members of this university.
Secondly, we call on our institutions to visibly incorporate ecological and social transition issues into their research mission, at least in part. A more substantial part of university research should be at the service of the systemic transformation called for by so many experts to make this transition a success. Dialogue between disciplines, research projects that promote interdisciplinarity or even transdisciplinarity, that combine different scientific disciplines with the expertise of social actors around problems of societal importance should be given more resources.
Thirdly, in the field of education, a clearer commitment to the transition could very concretely and quickly be put in place in the form of MOOCs, teaching curricula and even inter-university training. When they leave our institutions and become the driving forces of our societies, the vast majority of our students are far too little aware of the issues facing them and their children. Developing education related to the transition in a transversal and visible way in our universities will also strengthen the attractiveness of universities for students as well as for scientists who are considering joining them. On this subject too, a series of initiatives and proposals are being discussed by different groups of professors and scientists in our universities: let us join forces and pool our skills to propose an effective teaching program by 2020.
Actions in these three areas (the environmental footprint of universities and research and teaching more in the service of the ecological transition) will make it possible to welcome the current generation of students who walk our streets and are in search of meaning, to give them the keys to understanding and the means of action to act today for a welcoming planet and an inspiring future.
By "zero net emissions", the IPCC means that any emissions must be offset by removals mainly related to reforestation (whose effect on climate is however complex and limited) and/or the use of means of capturing CO2 in the atmosphere followed by underground burial (whose potential quantity and difficulties are still uncertain to date). The values given correspond to a strict interpretation of the United Nations objective; for more information, see ipcc.ch/reports/sr15 and https://plateforme-wallonne-giec.be/assets/documents/P_Wallonne-GIEC_Lettre11.pdf/font>.
FRENCH AND FLEMISH VERSIONS BELOW
Carte blanche: Plaidoyer pour que nos universités deviennent des actrices engagées de la transition écologique et sociale
Voilà des décennies que la communauté scientifique internationale multiplie les alertes quant aux menaces multiples que nos modes de vie, de consommation et de production génèrent pour nos sociétés, pour l’avenir de notre planète, voire pour notre survie: dérèglements climatiques, érosion de la biodiversité, dégradation des écosystèmes, pollution de l’eau, de l’air et des sols, inégalités sociales, crises migratoires…. Ces préoccupations, basées sur de nombreuses études scientifiques et des données objectives, sont actuellement relayées par la jeune génération, qui se sent directement menacée et qui montre sa détermination et son engagement sur ces enjeux.
Nous devons aujourd'hui nous interroger sur la mission des universités face à ces constats objectifs forgés, entre autres, par leurs chercheurs et chercheuses de toutes disciplines. Nos programmes de recherche peuvent-ils se contenter de continuer d'identifier les menaces actuelles ? En tant que scientifiques, pouvons-nous nous contenter de les communiquer, de façon plus ou moins appliquée, dans les auditoires ou auprès de publics socio-professionnels avertis? Nos universités peuvent-elles, en tant qu’organisations, continuer le business as usual ? Compte tenu de la gravité de la situation, nous estimons qu’il est de notre devoir, en tant que communauté universitaire, d'initier des changements urgents et profonds dans nos institutions et dans la pratique de nos métiers, à de nombreux niveaux.
L'université, lieu de libre pensée qui défend le développement d’une recherche indépendante, doit de manière beaucoup plus directe et visible devenir un moteur des changements nécessaires et une actrice engagée et exemplaire, afin de se vivre en cohérence avec les constats issus des recherches qu’elle produit. Ceci peut et doit se faire aussi loin que possible des influences politiques, financières ou industrielles susceptibles de nuire au devoir d'objectivité attendu de la recherche et de l'enseignement universitaires.
Notre carte blanche est dès lors une invitation à ce que nos universités fassent rapidement "plus et mieux" en faveur d'une transition écologique et sociale de nos sociétés, comme y appelait le titre d'une récente carte blanche des Recteurs de nos universités francophones (Le Soir, 13 mars 2019). Nous ne pouvons que nous réjouir de l'engagement affiché par nos autorités universitaires de placer les enjeux climatiques et de développement durable au cœur des missions de recherche, d'enseignement et de service à la société propres à nos universités. Dans cette même carte blanche, les Recteurs en appelaient également au devoir d'exemplarité de nos institutions. A ce titre, dans plusieurs universités de notre pays, des groupes de professeurs et de scientifiques travaillent à proposer des plans de transition vers la durabilité et interpellent les autorités à ce sujet. A l’UCLouvain par exemple, 12 axes prioritaires qui s’articulent autour de quatre thématiques concrètes (des campus durables, l’enseignement, la recherche et le pilotage de la transition) sont proposés aux deux candidats recteurs. Même si de nombreuses initiatives y ont déjà cours, nous estimons cependant que nos universités belges sont encore loin de s'engager suffisamment dans cette direction.
Nous appelons ici nos universités à agir concrètement en agissant autour de 3 axes : en tant qu’institution, dans l’enseignement et dans la recherche.
En tant qu'institution tout d'abord, l'université doit servir de "vitrine ou laboratoire des possibles". Nous demandons que dans ce souci de montrer une (des) voie(s) possible(s) vers un futur (en)viable pour nos enfants, nos institutions assument pleinement leurs rôles dans les transformations sociétales, techniques, et économiques nécessaires. Les universités se doivent de contribuer à stopper le plus tôt possible les émissions mondiales de dioxyde de carbone (CO2) et réduire celle des autres gaz à effet de serre. Pour satisfaire entièrement à l’objectif décidé par les Nations Unies en 2015 de « faire des efforts » pour que le réchauffement soit limité à 1.5°C (et en tout cas bien en-dessous de 2°C), le GIEC a indiqué qu’il faudrait réduire les émissions de CO2 d’environ 50% d’ici 2030 (par rapport au niveau actuel) et arriver au niveau zéro d’émissions nettes de CO2 au niveau mondial vers 20501.
Un levier important d’action consiste en une politique d’investissement socialement responsable et moralement exemplaire du patrimoine des universités. Nous saluons à titre d’exemple la décision des universités de désinvestir des entreprises liées aux énergies fossiles. D’autres axes d’action incluent : 1) des investissements de rénovation et d’isolation de bâtiments qui doivent permettre d’atteindre une réduction de 40% des émissions d’ici à 2030 et de - 80 à 95% d’ici à 2050 ; 2) l’insertion systématique des clauses environnementales et sociales dans tous les marchés publics afin de réduire puis annuler toutes les nuisances associées : déchets, gaz à effet de serre, atteintes à la biodiversité résultant de pratiques industrielles ou agricoles non durables... ; 3) une politique d’éco-mobilité notamment pour les déplacements professionnels privilégiant des conférences à distance par ordinateurs interposés et incitant par un système adapté de taxes et subventions les trajets en transport en public peu consommateurs d’énergie plutôt que l’usage de l’avion et de la voiture. A titre d’exemple, l'université de Gand tient à jour une liste "verte" de 60 villes européennes qui sont joignables en moins de 6 heures en train ou en bus, ou qui sont joignables en train ou en bus en un temps supérieur de moins de deux heures par rapport au voyage en avion : pour les trajets vers ces villes, l'avion n’est en principe plus une option pour les membres de cette université.
Deuxièmement, nous appelons nos institutions à incorporer de manière visible à leur mission de recherche, au moins en partie, les enjeux de transition écologique et sociale. Une part plus substantielle de la recherche universitaire devrait être au service de la transformation systémique appelée par tant d’expert·e·s pour réussir cette transition. Le dialogue entre disciplines, les projets de recherche qui favorisent l’interdisciplinarité voire la transdisciplinarité, qui combinent différentes disciplines scientifiques avec l'expertise des acteurs sociaux autour de problèmes d’importance sociétale devraient recevoir plus de moyens.
Troisièmement, dans le domaine de l’enseignement, un engagement plus clair pour la transition pourrait très concrètement et rapidement être mis en place sous la forme de MOOCs, de parcours d'enseignement, voire de formations interuniversitaires. Lorsqu’ils/elles sortent de nos institutions et deviennent les forces vives de nos sociétés, nos étudiant·e·s sont en effet, dans l'immense majorité, bien trop peu conscient·e·s des enjeux qui les attendent, eux/elles et leurs enfants. Développer une éducation liée à la transition de façon transversale et visible dans nos universités renforcera aussi l'attractivité des universités pour les étudiant·e·s ainsi que pour les scientifiques qui songent à la rejoindre. A ce sujet également, une série d’initiatives et de propositions sont en discussion par différents groupes de professeurs et de scientifiques au sein de nos universités : joignons nos forces et nos compétences pour proposer un programme d’enseignement efficace d’ici 2020.
Des actions dans ces trois domaines (empreinte environnementale des universités et recherche et enseignement davantage au service de la transition écologique) permettront d’accueillir l’actuelle génération d’élèves qui parcourent nos rues et qui sont en recherche de sens, de leur donner des clés de compréhension et des moyens d’action pour agir dès aujourd’hui pour une planète accueillante et un avenir inspirant.
Par “zéro émissions nettes”, le GIEC entend que les émissions éventuelles doivent être compensées par des absorptions principalement liées au reboisement (dont l’effet sur le climat est cependant complexe et limité) et/ou à l’usage de moyens de captage du CO2 dans l’atmosphère suivis d’enfouissement en sous-sol (ce dont la quantité potentielle et les difficultés sont encore incertaines à ce jour). Les valeurs indiquées correspondent à une interprétation stricte de l’objectif des Nations Unies ; pour plus d’information, voir ipcc.ch/reports/sr15 et https://plateforme-wallonne-giec.be/assets/documents/P_Wallonne-GIEC_Lettre11.pdf.
Article du journal le soir : Transition écologique: les universités doivent faire «plus et mieux», lancent plus de 120 experts
FRENCH AND FLEMISH VERSIONS BELOW
Open letter: Advocacy for our universities to become committed players in the ecological and social transition
Al tientallen jaren waarschuwt de internationale wetenschappelijke gemeenschap voor de effecten van onze huidige consumptie- en productiewijze. Het systematisch overschrijden van de planetaire grenzen bedreigt onze samenlevingen, de toekomst van onze planeet en zelfs ons voortbestaan: klimaatverandering, afname van de biodiversiteit, aantasting van ecosystemen, water-, lucht- en bodemverontreiniging, sociale ongelijkheid, migratiecrises, enzovoort. Jongeren leren deze objectieve feiten uit talrijke wetenschappelijke studies. en voelen zich terecht rechtstreeks bedreigd. Ze uiten hun bezorgdheid en tonen een vastberaden engagement voor deze kwesties.
Vandaag rijst de vraag wat bovenstaande feiten betekenen voor de missie van de universiteiten. Het is immers onder andere daar dat deze onderzoeken werden gevoerd, door onderzoekers uit vele disciplines. Kunnen we ons als wetenschappers gewoon beperken tot het opzetten van onderzoeksprogramma's die de huidige bedreigingen vaststellen? Kunnen we het vervolgens houden op de verspreiding van deze conclusies, al dan niet op een toegepaste manier, naar een breed of gespecialiseerd publiek? Kunnen onze universiteiten, als organisaties, gewoon doorgaan zoals ze bezig zijn? Wij zijn van mening dat de ernst van de situatie ons, de universitaire gemeenschap, dwingt om dringende en diepgaande veranderingen in gang te zetten op verschillende niveaus, in onze instituten en in onze professionele praktijk.
De universiteit, een plaats van vrijheid van denken, die de onafhankelijkheid van het onderzoek verdedigt, kan en moet op een veel directere en zichtbaardere manier een drijvende kracht vormen achter de noodzakelijke veranderingen. We moeten een voortrekkersrol opnemen. Dit kunnen we doen door de werking van de universiteit aan te passen, en dus de daad bij het onderzoek te voegen. Dit kan en moet gebeuren op een onafhankelijke manier, ver van politieke, financiële of industriële invloeden. Zo behouden we de objectiviteit die van universitair onderzoek en onderwijs wordt verwacht.
Deze open brief is dus een uitnodiging aan onze universiteiten om "meer en beter" te doen voor een ecologische en sociale transitie van onze maatschappij. Onder deze titelpubliceerden de rectoren van onze Franstalige universiteiten reeds hun open brief in Le Soir (13 maart 2019). We juichen het engagement van onze universitaire autoriteiten toe om klimaat en duurzame ontwikkeling centraal te stellen in de kernopdrachten van de universiteit: het onderzoek, het onderwijs en de dienstverlening aan de maatschappij. In dezelfde open brief riepen de rectoren ook op om als instellingen het voortouw te nemen. Ondertussen werken groepen professoren en wetenschappers in verschillende Belgische universiteiten aan concrete voorstellen en plannen voor een duurzamere binnen de universiteiten. Aan de UCLouvain worden aan de twee kandidaat-rectoren bijvoorbeeld 12 prioritaire assen voorgesteld op basis van vier concrete thema's (duurzame campussen, onderwijs, onderzoek en transitiemanagement). Hoewel er al heel wat initiatieven gestart zijn, zijn wij van mening dat onze Belgische universiteiten op gebied van duurzaamheid echter nog veel werk voor de boeg hebben.
We roepen onze universiteiten op om op drie gebieden concrete actie te ondernemen: als instelling, in het onderwijs en in het onderzoek. Als instelling moet de universiteit in de eerste plaats een "laboratorium van mogelijkheden" zijn. Om de mogelijke weg(en) te tonen naar een leefbare toekomst voor onze kinderen, vragen we dat onze instellingen hun rol in de noodzakelijke maatschappelijke, technologische en economische transformaties ten volle opnemen. Universiteiten moeten helpen om de wereldwijde uitstoot van koolstofdioxide (CO2) te stoppen en die van andere broeikasgassen zo snel mogelijk te verminderen. Volgens het IPCC moet de CO2-uitstoot tegen 2030 met ongeveer 50% verminderen (in vergelijking met het huidige niveau) en moeten we wereldwijd een netto-nul uitstoot van CO2 bereiken tegen 2050 om te voldoen aan de doelstelling van de Verenigde Naties en de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C (en in ieder geval ruim onder de 2°C te blijven).
Een maatschappelijk en moreel verantwoorde investeringspolitiek voor het universitaire kapitaal kan een belangrijke hefboom voor actie zijn. Wij juichen bijvoorbeeld de beslissing van universiteiten toe om niet meer te investeren in bedrijven die gerelateerd zijn aan de fossiele brandstoffenindustrie. In de bedrijfsvoering zijn belangrijke actielijnen onder andere: (1) investeren in de renovatie en isolatie van gebouwen om de uitstoot te verminderen met 40% tegen 2030 en met 80-95% tegen 2050; (2) systematisch sociale en milieuclausules opnemen in alle overheidsopdrachten om alle daarmee gepaard gaande overlast (zoals afval, broeikasgassen, schade aan de biodiversiteit) te verminderen en uiteindelijk te elimineren (3) een eco-mobiliteitsbeleid voeren, in het bijzonder voor zakenreizen, waarbij online teleconferenties de voorkeur krijgen, en de keuze voor een energiezuinige vorm van openbaar vervoer wordt aangemoedigd door middel van een aangepast systeem van belastingen en subsidies. Zo houdt de Universiteit Gent een "groene" lijst bij van 60 Europese steden die op minder dan 6 uur reistijd liggen via trein of bus, of waarvoor in vergelijking met het vliegtuig minder dan twee uur extra reistijd moet gerekend worden als voor trein of bus gekozen wordt. In principe is vliegen voor personeelsleden van de UGent geen optie meer wanneer ze naar één van de steden op deze lijst reizen.
Ten tweede roepen we onze instellingen op om ecologische en sociale transitievraagstukken, althans gedeeltelijk, zichtbaar te integreren in hun onderzoeksmissie. Een aanzienlijk deel van het universitair onderzoek zou ten dienste moeten staan van de systemische transformatie waar zoveel experts om vragen. Er moeten meer middelen toegekend worden aan dialoog tussen disciplines, onderzoeksprojecten die interdisciplinariteit of zelfs transdisciplinariteit bevorderen, die verschillende disciplines en maatschappelijke actoren combineren rond problemen van maatschappelijk belang.
Ten derde zou, in het onderwijs, een duidelijker engagement voor de transitie heel concreet en snel kunnen worden gerealiseerd in de vorm van MOOC's, onderwijscurricula en zelfs interuniversitaire opleidingen. Op het moment dat ze onze instellingen verlaten en een drijvende kracht in onze maatschappij worden, is de overgrote meerderheid van onze studenten zich veel te weinig bewust van de problemen die hen en hun kinderen te wachten staan. Onze universiteiten zullen aantrekkelijker worden voor potentiële studenten en wetenschappers, als we op een transversale en zichtbare manier onderwijs organiseren dat gericht is op de transitie. Ook rond dit punt wordt een reeks initiatieven en voorstellen besproken door verschillende groepen professoren en wetenschappers binnen onze universiteiten. Laten we onze krachten en vaardigheden bundelen om tegen 2020 een effectief onderwijsprogramma voor te stellen.
Acties op deze drie gebieden -de ecologische voetafdruk van universiteiten en van onderzoek, en onderwijs ten dienste van de ecologische transitie - zullen ons toestaan om de generatie studenten te verwelkomen die nu demonstreren in onze straten en op zoek zijn naar betekenis. Zo kunnen we hen de kennis en actiemiddelen bijbrengen waarmee we samen kunnen werken aan een een duurzamen en inspirerende toekomst op een leefbare planeet.
Met "netto-nul uitstoot" bedoelt het IPCC dat alle emissies moeten worden gecompenseerd door absorptie, vooral door herbebossing (waarvan het effect op het klimaat echter complex en beperkt is) en/of door het gebruik van middelen om CO2 in de atmosfeer op te vangen, gevolgd door ondergrondse opslag (waarvan tot op heden nog niet geweten is wat daarbij de potentiële hoeveelheden en moeilijkheden zullen zijn). De aangegeven waarden komen overeen met een strikte interpretatie van de doelstelling van de Verenigde Naties; voor meer informatie, zie ipcc.ch/reports/sr15 en https://plateforme-wallonne-giec.be/assets/documents/P_Wallonne-GIEC_Lettre11.pdf.
krantenartikel in VRT : Meerderheid van studenten is zich te weinig bewust van wat hen te wachten staat: universiteiten moeten beter doen