Open brief: Oproep aan onze universiteiten om een voortrekkersrol op te nemen voor een ecologische en sociale transitie

ELIV

FRENCH AND FLEMISH VERSIONS BELOW

Open letter: Advocacy for our universities to become committed players in the ecological and social transition

Al tientallen jaren waarschuwt de internationale wetenschappelijke gemeenschap voor de effecten van onze huidige consumptie- en productiewijze. Het systematisch overschrijden van de planetaire grenzen bedreigt onze samenlevingen, de toekomst van onze planeet en zelfs ons voortbestaan: klimaatverandering, afname van de biodiversiteit, aantasting van ecosystemen, water-, lucht- en bodemverontreiniging, sociale ongelijkheid, migratiecrises, enzovoort. Jongeren leren deze objectieve feiten uit talrijke wetenschappelijke studies. en voelen zich terecht rechtstreeks bedreigd. Ze uiten hun bezorgdheid en tonen een vastberaden engagement voor deze kwesties.

Vandaag rijst de vraag wat bovenstaande feiten betekenen voor de missie van de universiteiten. Het is immers onder andere daar dat deze onderzoeken werden gevoerd, door onderzoekers uit vele disciplines. Kunnen we ons als wetenschappers gewoon beperken tot het opzetten van onderzoeksprogramma's die de huidige bedreigingen vaststellen? Kunnen we het vervolgens houden op de verspreiding van deze conclusies, al dan niet op een toegepaste manier, naar een breed of gespecialiseerd publiek? Kunnen onze universiteiten, als organisaties, gewoon doorgaan zoals ze bezig zijn? Wij zijn van mening dat de ernst van de situatie ons, de universitaire gemeenschap, dwingt om dringende en diepgaande veranderingen in gang te zetten op verschillende niveaus, in onze instituten en in onze professionele praktijk.

De universiteit, een plaats van vrijheid van denken, die de onafhankelijkheid van het onderzoek verdedigt, kan en moet op een veel directere en zichtbaardere manier een drijvende kracht vormen achter de noodzakelijke veranderingen. We moeten een voortrekkersrol opnemen. Dit kunnen we doen door de werking van de universiteit aan te passen, en dus de daad bij het onderzoek te voegen. Dit kan en moet gebeuren op een onafhankelijke manier, ver van politieke, financiële of industriële invloeden. Zo behouden we de objectiviteit die van universitair onderzoek en onderwijs wordt verwacht.

Deze open brief is dus een uitnodiging aan onze universiteiten om "meer en beter" te doen voor een ecologische en sociale transitie van onze maatschappij. Onder deze titelpubliceerden de rectoren van onze Franstalige universiteiten reeds hun open brief in Le Soir (13 maart 2019). We juichen het engagement van onze universitaire autoriteiten toe om klimaat en duurzame ontwikkeling centraal te stellen in de kernopdrachten van de universiteit: het onderzoek, het onderwijs en de dienstverlening aan de maatschappij. In dezelfde open brief riepen de rectoren ook op om als instellingen het voortouw te nemen. Ondertussen werken groepen professoren en wetenschappers in verschillende Belgische universiteiten aan concrete voorstellen en plannen voor een duurzamere binnen de universiteiten. Aan de UCLouvain worden aan de twee kandidaat-rectoren bijvoorbeeld 12 prioritaire assen voorgesteld op basis van vier concrete thema's (duurzame campussen, onderwijs, onderzoek en transitiemanagement). Hoewel er al heel wat initiatieven gestart zijn, zijn wij van mening dat onze Belgische universiteiten op gebied van duurzaamheid echter nog veel werk voor de boeg hebben.

We roepen onze universiteiten op om op drie gebieden concrete actie te ondernemen: als instelling, in het onderwijs en in het onderzoek. Als instelling moet de universiteit in de eerste plaats een "laboratorium van mogelijkheden" zijn. Om de mogelijke weg(en) te tonen naar een leefbare toekomst voor onze kinderen, vragen we dat onze instellingen hun rol in de noodzakelijke maatschappelijke, technologische en economische transformaties ten volle opnemen. Universiteiten moeten helpen om de wereldwijde uitstoot van koolstofdioxide (CO2) te stoppen en die van andere broeikasgassen zo snel mogelijk te verminderen. Volgens het IPCC moet de CO2-uitstoot tegen 2030 met ongeveer 50% verminderen (in vergelijking met het huidige niveau) en moeten we wereldwijd een netto-nul uitstoot van CO2 bereiken tegen 2050 om te voldoen aan de doelstelling van de Verenigde Naties en de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C (en in ieder geval ruim onder de 2°C te blijven).

Een maatschappelijk en moreel verantwoorde investeringspolitiek voor het universitaire kapitaal kan een belangrijke hefboom voor actie zijn. Wij juichen bijvoorbeeld de beslissing van universiteiten toe om niet meer te investeren in bedrijven die gerelateerd zijn aan de fossiele brandstoffenindustrie. In de bedrijfsvoering zijn belangrijke actielijnen onder andere: (1) investeren in de renovatie en isolatie van gebouwen om de uitstoot te verminderen met 40% tegen 2030 en met 80-95% tegen 2050; (2) systematisch sociale en milieuclausules opnemen in alle overheidsopdrachten om alle daarmee gepaard gaande overlast (zoals afval, broeikasgassen, schade aan de biodiversiteit) te verminderen en uiteindelijk te elimineren (3) een eco-mobiliteitsbeleid voeren, in het bijzonder voor zakenreizen, waarbij online teleconferenties de voorkeur krijgen, en de keuze voor een energiezuinige vorm van openbaar vervoer wordt aangemoedigd door middel van een aangepast systeem van belastingen en subsidies. Zo houdt de Universiteit Gent een "groene" lijst bij van 60 Europese steden die op minder dan 6 uur reistijd liggen via trein of bus, of waarvoor in vergelijking met het vliegtuig minder dan twee uur extra reistijd moet gerekend worden als voor trein of bus gekozen wordt. In principe is vliegen voor personeelsleden van de UGent geen optie meer wanneer ze naar één van de steden op deze lijst reizen.

Ten tweede roepen we onze instellingen op om ecologische en sociale transitievraagstukken, althans gedeeltelijk, zichtbaar te integreren in hun onderzoeksmissie. Een aanzienlijk deel van het universitair onderzoek zou ten dienste moeten staan van de systemische transformatie waar zoveel experts om vragen. Er moeten meer middelen toegekend worden aan dialoog tussen disciplines, onderzoeksprojecten die interdisciplinariteit of zelfs transdisciplinariteit bevorderen, die verschillende disciplines en maatschappelijke actoren combineren rond problemen van maatschappelijk belang.

Ten derde zou, in het onderwijs, een duidelijker engagement voor de transitie heel concreet en snel kunnen worden gerealiseerd in de vorm van MOOC's, onderwijscurricula en zelfs interuniversitaire opleidingen. Op het moment dat ze onze instellingen verlaten en een drijvende kracht in onze maatschappij worden, is de overgrote meerderheid van onze studenten zich veel te weinig bewust van de problemen die hen en hun kinderen te wachten staan. Onze universiteiten zullen aantrekkelijker worden voor potentiële studenten en wetenschappers, als we op een transversale en zichtbare manier onderwijs organiseren dat gericht is op de transitie. Ook rond dit punt wordt een reeks initiatieven en voorstellen besproken door verschillende groepen professoren en wetenschappers binnen onze universiteiten. Laten we onze krachten en vaardigheden bundelen om tegen 2020 een effectief onderwijsprogramma voor te stellen.

Acties op deze drie gebieden -de ecologische voetafdruk van universiteiten en van onderzoek, en onderwijs ten dienste van de ecologische transitie - zullen ons toestaan om de generatie studenten te verwelkomen die nu demonstreren in onze straten en op zoek zijn naar betekenis. Zo kunnen we hen de kennis en actiemiddelen bijbrengen waarmee we samen kunnen werken aan een een duurzamen en inspirerende toekomst op een leefbare planeet.


1 Met "netto-nul uitstoot" bedoelt het IPCC dat alle emissies moeten worden gecompenseerd door absorptie, vooral door herbebossing (waarvan het effect op het klimaat echter complex en beperkt is) en/of door het gebruik van middelen om CO2 in de atmosfeer op te vangen, gevolgd door ondergrondse opslag (waarvan tot op heden nog niet geweten is wat daarbij de potentiële hoeveelheden en moeilijkheden zullen zijn). De aangegeven waarden komen overeen met een strikte interpretatie van de doelstelling van de Verenigde Naties; voor meer informatie, zie ipcc.ch/reports/sr15 en https://plateforme-wallonne-giec.be/assets/documents/P_Wallonne-GIEC_Lettre11.pdf.

krantenartikel in VRT : Meerderheid van studenten is zich te weinig bewust van wat hen te wachten staat: uni­versiteiten moeten beter doen