Prononcé par Anne-Sophie Gijs, professeure d'histoire contemporaine à l'UCLouvain, et Chris Van Geet, vice-rectrice aux sciences biomédicales à la KU Leuven.
Messieurs les Recteurs,
Chers membres de l’UCLouvain et de la KULeuven,
Chère Theresa,
« Éduquez une fille, et vous éduquez toute une région, vous éduquez le monde… »
Cette phrase que vous aimez utiliser, Madame Kachindamoto, résume à elle seule le cœur et l’ampleur du combat de votre vie…
Issue d’une prestigieuse lignée de guerriers, la Cheffe Kachindamoto a décidé de mener un combat acharné contre les pratiques contrevenant aux droits fondamentaux des jeunes de sa communauté.
Des enfants mariés trop précocement, des jeunes filles déjà mamans à 12 ou 13 ans à peine, des adolescentes astreintes à des rites d’initiation ou de purification sexuelle violents, à l’aube de leur puberté, autant de pratiques que la Cheffe Kachindamoto ne voudra plus admettre ni dans sa propre juridiction, dans le district de Dedza, au centre du Malawi, ni à l’échelle de son pays.
Pour y parvenir, elle a imposé des interdictions légales, via le droit coutumier, aux populations soumises à son autorité. Elle a également inspiré et soutenu des réformes décisives dans la législation civile nationale du Malawi. Mais ces réformes ne constituent que les premières victoires d’une guerre qu’elle mène depuis maintenant des dizaines d’années.
Afin de triompher et d’ancrer le changement dans la durée, notre combattante s’attèle aussi, méticuleusement et patiemment, à sensibiliser, sur le terrain, chaque condisciple concerné.e – parents, grands-parents, leaders coutumiers, enseignants, jeunes garçons et filles – sur des comportements qui « subordonnent » voire « menacent » les individus.
Mevrouw Kachindamoto weet maar al te goed waarom in haar gemeenschap kindhuwelijken zo frequent voorkomen. In gemeenschappen waar grote armoede heerst, lijken kindhuwelijken een oplossing voor vele ouders van jonge meisjes: er is in het gezin een mond minder om te voeden, ze hopen vaak op een beter bestaan voor hun kind en de bruidsprijs die ze mogen verwachten, wordt hoog ingeschat gezien de armoede. Twee derde van de Malawiërs leeft onder de armoede grens en er is een hoge kindersterfte. Meisjes worden ook meestal als minderwaardig aan jongens beschouwd en worden geacht geen opleiding nodig te hebben. Verder is er de sociale druk en gewoontes. Eén ervan is dat meisjes soms zo jong als 7 jaar, naar seksuele initiatiekampen gestuurd worden.
Kindhuwelijken komen voor in verschillende culturen en op alle continenten. Elk jaar zijn er 12 miljoen meisjes onder de 18 jaar die in een kindhuwelijk stappen, met een volwassene of met een ander kind. Dit wil zeggen 1 elke 2 seconden. Meisjes hebben zes keer meer kans om in een kindhuwelijk te belanden dan jongens. Malawi is één van de 20 landen met het hoogst aantal kindhuwelijken. En Therese Kachindamoto weet ook maar al te goed tot welke desastreuse gevolgen dit leidt. Voor de betrokken betekent het onherroepelijk het einde van hun scholing, en dus van hun kansen op een sterkere positie in de samenleving.
Jonge meisjes in gedwongen kindhuwelijken zijn meer slachtoffer van fysiek of seksueel geweld. Er zijn erg belangrijke gezondheidsrisico’s bij zwangerschappen: Meisjes tussen 10 en 14 jaar hebben 5 keer meer kans om te overlijden bij de bevalling dan vrouwen tussen 20 en 24 jaar. In lage en middeninkomenslanden zijn complicaties bij tienerzwangerschap en bevalling een van de grootste doodsoorzaken op de tussen 15 en 19 jaar. Bovendien ontstaan er bij tienerzwangerschappen meer medische verwikkelingen met ernstige lange termijn effecten. Tot overmaat van ramp is het risico op seksueel overdraagbare aandoeningen sterk verhoogd, omdat de relatie meestal met oudere mannen is die reeds verschillende seksuele contacten hadden. In een land als Malawi waar meer dan 11% van de volwassen bevolking positief is voor HIV/AIDS is daarom het besmettingsgevaar door HIV bij deze meisjes zeer substantieel.
Pour réussir à modifier les mentalités pourtant séculaires, la botte secrète de Madame Kachindamoto n’a rien de belliqueux. À l’image des chefs traditionnels Ngoni dont elle descend, elle utilise plutôt un large bouclier de protection, désormais totalement pacifique, mais néanmoins redoutable, à savoir… l’éducation. Selon Theresa Kachindamoto, c’est la clé de l’autonomie intellectuelle des jeunes, c’est la passerelle leur permettant de décrocher de nouvelles opportunités d’emplois pour sortir de la précarité et s’émanciper. Bref, c’est l’instrument majeur de transformation constructive et durable de toute société.
Afin de renvoyer les jeunes sur les bancs de l’école, et convaincre les parents qu’en l’acceptant, ils ne perdent pas d’atout social ou économique, Theresa Kachindamoto conjugue d’ailleurs ses campagnes de sensibilisation avec des solutions novatrices impliquant les principaux concernés eux-mêmes. Certes, elle peut aussi compter sur l’appui de donateurs et d’ONG internationales, mais elle développe localement aussi des activités – notamment agricoles – gérées par les collectivités et dont les bénéfices sont utilisés pour payer les frais de scolarité des plus défavorisés.
Le combat de Theresa Kachindamoto pour la promotion de droits humains fondamentaux au Malawi s’arrime donc aux réalités et contraintes locales : il se mène en mobilisant les langues et les codes sociaux et culturels autochtones.
Madame, vous démontrez ainsi qu’on peut viser l’universel dans le respect de la diversité et des singularités. Et surtout, votre combat, votre vie, nous ramène à la quintessence de notre humanité commune : à savoir, la nécessité de protéger et d’émanciper nos enfants, les principaux acteurs et actrices de nos horizons futurs.
« Éduquez une fille, et vous éduquez toute une région, vous éduquez le monde… »
Het roeien tegen de stroom in, tegen sommige lokale gebruiken, en het blijven doorzetten is enkel mogelijk door een zeer grote persoonlijke overtuiging en engagement. Térèse Kachindamoto, als jongste van 12 kinderen genoot een degelijke opvoeding en opleiding. Alhoewel ze als kind niet zo opgetogen was dat ze van de ene school naar de andere gestuurd werd, was deze opleiding in de ogen van haar vader uitermate belangrijk en zag hij dit als een verzekering van haar toekomst. Na haar opleiding werkte ze gedurende 27 jaar als administratieve kracht in een theologisch college in Zomba, een 350 km verwijderd van haar ouderlijke woonplaats. In deze onderwijsinstelling zag ze jongeren een degelijke vorming en opleiding genieten en groeien naar volwassenheid. Ze trad zelf uit deze comfortzone toen 15 leden van de oorspronkelijke lokale gemeenschap haar kwamen vragen hun leider te worden. Gesteund door haar echtgenoot liet ze de veilige omgeving in Zomba achter en trok terug naar haar dorp. Ze nam het besluit als traditioneel leider te strijden tegen deze kindhuwelijken. Ze kreeg een 40-tal lokale leiders achter haar plan. Meerdere onderhoofden die nog steeds kindhuwelijken toelieten werden door haar afgezet. Mevrouw Kachindamoto kreeg doodsbedreigingen hierdoor. Maar ze zette met nog meer vastberadendheid door om haar doel te bereiken. De praktijkoplossingen die ze aanbiedt worden met behulp van UNICEF en UNI WOMEN ook elders in de wereld toegepast ter preventie van kindhuwelijken. Dit is absoluut noodzakelijk want aan het huidige tempo zullen volgens UNICEF tegen 2030 de SDG doelstelling van totale wereldwijde eliminatie van kindhuwelijken niet bereikt zijn. Ook is de waardering groot voor haar inzet voor seksuele en reproductieve gezondheid. Al deze programma’s zijn zo een eerste stap om in volgende fase de immense armoede in het land te bestrijden.
Vrouwelijke leiders zoals Therese Kachindamoto maken het grote verschil. En niet alleen in Afrika.
Pour toutes ces raisons, Messieurs les Recteurs, nous avons l’honneur de vous demander de décerner à Madame Kachindamoto le titre de Docteur·e Honoris Causa de la KULeuven et de l’UCLouvain.